1 Waarom ernstig spelen?

Je staat voor een lastige beslissing of ‘puzzel’ op je werk en zou het liefste willen dat je eerst even kon uitproberen wat werkt, het liefst samen met collega’s en partners.  Dat kan - met serious games. Ik noem het hierna Ernstig Spelen (ik vind dat wat spannender klinken, misschien omdat het nog niet zo uitgesleten termen zijn).

Je experimenteert met verschillende aanpakken, ziet direct wat werkt en wat niet, zonder dat er echte consequenties aan vastzitten. Je hoeft niet eindeloos theorie door te nemen - je ziet en voelt meteen wat je beslissingen teweegbrengen. De gevolgen van je keuzes worden direct zichtbaar tijdens het spel.

Wanneer professionals samen aan zo’n speltafel zitten, duiken ze in een situatie die ze maar al te goed kennen uit hun dagelijkse werk. Ze ervaren dezelfde tijdsdruk als in het echt, worstelen met onvolledige informatie en zoeken hun weg tussen verschillende belangen – net als in de dagelijkse praktijk.

En het mooie is: als ze later in hun werk iets vergelijkbaars tegenkomen en het ‘voor het echie gaat’, voelt het vertrouwd. Ze weten dan beter wat ze kunnen doen, omdat ze het al eerder hebben meegemaakt – al was het in een spel. Je ontdekt al spelend hoe alles met elkaar verweven is. Je ziet waar beslissingen blijven hangen, waarom mensen elkaar soms niet begrijpen, en hoe één onverwachte gebeurtenis als een olievlek kan uitwerken op je planning, draagvlak en kwaliteit.

Enkele spel voorbeelden:

A – In het spel wordt duidelijk hoe onzekere informatie de besluitvorming onder druk beïnvloedt.
B – Via de nagespeelde praktijkcasus worden natuurlijke leiderschapspatronen zichtbaar.
C – De onderhandelingssimulatie maakt duidelijk hoe vertrouwen ontstaat of juist verdwijnt.
D – In het geoefende participatietraject worden gesprekken met kritische bewoners nagebootst.
E – De crisisgame toont aan hoe effectief iemand onder druk kan werken.

Versterking van andere leervormen

Ernstig Spelen staat bij voorkeur niet op zichzelf. Ze versterken juist andere leervormen, zoals coaching, training en intervisie.

Drie functies van Ernstig Spelen:

1. Kijken door andermans ogen

• Door even inwoner, ondernemer of partner te zijn, begrijp je veel beter wat hen beweegt.

2. Veilig oefenen met nieuwe aanpakken

• Je kunt vrijuit experimenteren met andere manieren van handelen, zonder zorgen over de gevolgen.

3. Leren van wat je hebt meegemaakt

• Door situaties opnieuw te beleven, zie je beter welke patronen er spelen en wat je daarvan kunt leren.

Je kunt het inzetten om een nieuw thema te verkennen, om te experimenteren met ander gedrag, of om praktijkervaringen in een nieuw perspectief te plaatsen en te ‘verwerken’.

Voorbeelden van Ernstig Spelen:

1. Nieuwe perspectieven ontdekken

• De energietransitie door de ogen van bewoners bekijken, waardoor hun prioriteiten duidelijk worden
• Ervaren hoe wijkzorgverleners dagelijks navigeren tussen complexe regels en praktische zorg
• Ontdekken hoe sociale media bestuurlijke vraagstukken kunnen versterken of compliceren
• Meemaken wat het betekent als inwoner om tussen verschillende gemeentelijke loketten te schakelen
• Inzicht krijgen in hoe ondernemers gemeentelijke regelgeving ervaren
• Inzien hoe waterbeheer in gemeente X direct gevolgen heeft voor gemeente Y
• Begrijpen waarom jongeren anders op beleidscommunicatie reageren dan volwassenen
• Ervaren hoe cultuurverschillen de samenwerking met internationale partners beïnvloeden
• Zien hoe klimaatvraagstukken dwars door alle beleidsdomeinen heen lopen
• Ontdekken welke impact taalverschillen hebben op besluitvormingsprocessen

2. Nieuw gedrag verkennen

• Verschillende debattechnieken uitproberen in gesimuleerde raadsdebatten
• Oefenen met effectieve interventies tijdens regionale overleggen
• Ervaren wat vraaggericht leiderschap betekent versus directief aansturen
• Het verschil ervaren tussen denken vanuit burger- of organisatiebelang
• De kracht van stilte ontdekken in gesprekken en vergaderingen
• Verkennen wat gezamenlijke besluitvorming betekent voor processen
• Grenzen leren stellen in onderhandelingssituaties
• Ontdekken hoe taalgebruik gedrag kan beïnvloeden
• Leren loslaten in plaats van micromanagen
• Oefenen met het overbrengen van moeilijke boodschappen

3. Reflecteren op ervaringen

• Leerpunten destilleren uit een niet-geslaagde aanbesteding
• Crisisgebeurtenissen analyseren om toekomstige situaties beter te hanteren
• Bestuurlijke ervaring omzetten in praktische inzichten voor opvolgers
• De complexiteit van sociale wijkteams tastbaar maken
• Vastgelopen trajecten vanuit nieuwe invalshoeken bekijken
• Samenwerkingsdynamiek beter begrijpen door naspeelmomenten
• Onderliggende spanningen constructief bespreekbaar maken
• Bestuurlijke besluitvorming evalueren via simulaties
• Participatiepatronen herkennen en analyseren
• Communicatieprocessen in projecten doorgronden

Door een spel te spelen, stap je even in andermans schoenen. Je ervaart hoe bewoners omgaan met de energietransitie, wat wijkzorgverleners dagelijks meemaken en hoe ondernemers worstelen met gemeentelijke regels. Ook zie je grotere verbanden: hoe waterbeheer in de ene gemeente doorwerkt in de andere, en welke rol taal en sociale media spelen in het opbouwen van vertrouwen.

Via een spel kun je ook veilig nieuwe dingen uitproberen. Je oefent bijvoorbeeld met debattechnieken in een nagebootst raadsdebat of test hoe het is om anders leiding te geven. Je ontdekt wat er gebeurt als je meer luistert en minder stuurt. Kleine veranderingen blijken grote effecten te hebben: even stil zijn tijdens een vergadering, anders formuleren wat je bedoelt, of durven loslaten in plaats van alles willen controleren.

Het spel helpt ook om terug te kijken op je eigen ervaringen. Je speelt bijvoorbeeld een lastige aanbesteding na of een crisis die je hebt meegemaakt. Zo ontdek je nieuwe lessen uit oude situaties. Door vastgelopen projecten opnieuw te bekijken, zie je vaak nieuwe mogelijkheden. Bestuurders zien beter hoe mensen samenwerken en communiceren, en kunnen deze inzichten meenemen in toekomstige besluiten.

Napraten en borgen

Tussentijds en vooral aan het einde van het spel praat je na. Dat gesprek na het spel is belangrijk.  Wat is ons opgevallen? Wat nemen we mee naar ons werk? En misschien ook: wat gaan we vanaf morgen anders doen? In dat gesprek kun je mogelijk al concrete afspraken. Die opvolging is belangrijk. Goed opschrijven wat geleerd is, wie wat oppakty en wat de volgende stappen zijn.

Bouwen aan je community

Als je het regelmatig doet en er echt werk van maakt, wordt Ernstig Spelen gewoon onderdeel van hoe je werkt. Zo zie ik het althans graag voor me. Wat ik me ook voorstel is dat Ernstig Spelen een excellente manier is om te werken aan je netwerk of community (dat is de term die ik graag gebruik, iets minder zakelijk).

Bij veel maatschappelijke uitdagingen zijn verschillende organisaties betrokken. Een goed spel creëert een veilige plek waar professionele partners en – wie weet, ook inwoners en doelgroepen- elkaar echt kunnen ontmoeten. Waar ze kunnen oefenen, elkaars taal leren begrijpen en samen kunnen uitvinden hoe ze het beste samenwerken. Dat vermindert wrijving wanneer het spannend wordt en versnelt besluitvorming, zonder dat dit ten koste gaat van zorgvuldigheid en vertrouwen.

Veilig leren van fouten

Dit is echt de kern van mij, van Ernstig Spelen. Je waant je in de realiteit, maar zonder de druk van onomkeerbare gevolgen. Je werkt met herkenbare situaties, concrete doelen en soms wat gezonde tijdsdruk. En het mooie is: fouten maken mag hier juist. Sterker nog, daar leer je het meest van. In de kern draait het vaak om keuzes maken. Kies je voor investeren in project A, dan blijft er minder over voor project B. Los je hier een probleem op, dan duikt er daar misschien een nieuwe uitdaging op. In het echte werk zie je vaak pas achteraf hoe alles als dominosteentjes in elkaar grijpt. Via een Ernstig Spel kan dsat dat meteen zichtbaar worden.